Abdülhamit KİREÇ    

Siirt fıstığı üretiminde azimli ve sabırlı bir çalışmayla önemli bir artış yaşanmış, bir başarı hikayesi var, bu süreci anlatabilir misiniz?

Siirt fıstığı, üretimi ülke ekonomisi açısından önemli ürünlerimizden. Özellikle Siirt’in kıraç ve taşlık alanlarının değerlendirilmesi açısından bu meyve türünün ilimiz için önemi daha da fazladır.

Siirt fıstığının tarihi ile ilgili elimizde kesin bir bilgi yok. Ancak yaptığımız incelemelere göre Siirt fıstığı çeşidi öncesinde az miktarda Antep ve Halep yöresi fıstık çeşitlerinin Siirt’te yetiştirildiği bilinmektedir.

Siirt fıstığı çeşidi kalem ve gözleri, ilk olarak İran’a giden Tillolu din adamları, daha sonra da Siirtli tüccarlar tarafından 1900’lü yılların başlarında hıyar vb. sebze ve meyve içlerinde korunarak getirilmiş. Yine ilk fıstık yetiştiriciliğinin Siirt’in merkez mahallelerinde özellikle Gökçebağ köyünde,  Bağtepe ve Doluharman köyleri ile Tillo ve köylerinde yapıldığı biliniyor.

İlimizde 1900’lü yıllardan sonra başlayan Siirt fıstığı yetiştiriciliği 1980’lere kadar pek fazla gelişememiştir. 1980’lerde Antep Fıstıkçılık Araştırma Enstitüsü Müdürü Ahmet Münir Bilgen ve ekibinin Siirt Tarım İl Müdürlüğü ile yürüttüğü aşılama çalışmaları ve o zamanki adıyla Toprak Su Kurumu tarafından yürütülen fıstık aşılama projesi  Siirt fıstığı için dönüm noktası olmuştur. Bu kapsamlı çalışma ile il genelinde doğal yaşam ortamlarında bulunan çok sayıda bıttım ve menengiç ağacına fıstık aşılanmıştır.

Gerek üreticilerimizin çabaları ve gerekse de devletimizin maddi ve manevi destekleri ile 2002 yılına kadar yaklaşık 40 bin dekar üretim alanından tahmini 2 bin ton ürün alınabilmiştir.

2002 yılından itibaren Siirt Valiliğinin ve Bakanlığımızın sağladığı maddi ve teknik destekler, yöre halkının bilinçlenmesi ve üretimin artması için bir dizi teşviklerin uygulanması ile yıllarca boş olan araziler Siirt fıstığı bahçeleri haline getirildi. Ulusal ve yerel düzeyde sağlanan kaynaklarla Siirt fıstığı yaygınlaştırma projeleri aralıksız devam etmektedir. Sadece 2019 yılında Bakanlığımızın sağladığı kaynakla 3 bin 100 dönüm yeni Siirt fıstığı bahçesi oluşturuldu.

İlde 2002 yılında 40 bin dekar olan Siirt fıstığı alanı, 2018 yılı itibari ile yaklaşık 300 bin dekara ve ağaç sayısı da 8 milyona yükselmiştir. Yaklaşık 5,5 milyon ağaç verim çağında olup,  mevcut rekolte miktarı 2 bin tondan 15 bin tona yükselmiştir.

FISTIK TÜRLERİNİN EN KALİTELİSİ

Neden Siirt fıstığı? Diğer fıstık türlerinden farkı nedir? Gaziantep ile Siirt arasında bir rekabet olarak algılanması doğru mu? İşin özünü açıklar mısınız?

Antep fıstığı, Osmanlı döneminde Şam fıstığı olarak bilinmekteydi.Cumhuriyetin kurulması ile Şam bölgesi ülkemiz sınırları dışında kalmıştır. Yetiştiriciliğinin ve  ticaretinin yoğun olarak Gaziantep ilimizde yapılması sebebiyle zaman içinde Antep fıstığı (Pistacia vera) olarak adlandırılan fıstığın ülkemizde birçok çeşidi vardır. Ülkemizde en çok yetiştirilen fıstık türü Antep fıstığı olarak bildiğimiz   “uzun”ve “kırmızı”çeşitleridir. Bu çeşitlerin yanında ülkemizde ağırlıklı Siirt çeşidi ile beraber tekin, ohadi, halebi gibi Antep fıstığı çeşitleri de bulunmaktadır.Siirt fıstığı da bu çeşitlerden birisidir. İllerin adıyla tanınması bir rekabet var yanılgısı yaratmamalı. Her iki fıstık çeşidinin de tercih edildiği durumlar vardır. Antep fıstığı olarak bilinen uzun, yağ oranı ve tadıyla pastane-tatlı sektörü için tercih edilmektedir. Siirt fıstığı iriliği, görünümü, lezzeti sebebi ile çerezlik olarak tercih edilmektedir.

Antep fıstığı çeşitlerinden en kalitelisi olarak kabul edilen Siirt çeşidi; kuru ve sulu yetiştirme türlerine bakıldığı zaman, uzun türüne göre daha çok verimlidir. Siirt çeşidi hemen her yıl ürün vermektedir. Sulu ve kuru koşullarda Gaziantep’te yetiştiriciliği en çok yapılan “uzun” çeşidinden yüzde 30 daha verimlidir. Fıstık çeşitlerinde olgunluk yaşı olarak kabul edilen 15 yaş ve üzerindeki uzun çeşidi ağaçlarında kuruda verim ağaç başına 3 kg iken Siirt çeşidinde kuruda verim ağaç başına 5 kg’dır. Sulu koşullarda uzun çeşidinde verim ağaç başına 9 kg olurken, Siirt çeşidinde ise ağaç başına 13 kg ve üzerine çıkabilmektedir.

Siirt çeşidi uzun çeşidine göre 3 yıl önce mahsule yatmaktadır. Siirt çeşidi iyi bakım şartlarında bir yıl tam bir yıl yüzde 70 olmak üzere hemen her yıl ürün vermekte iken, uzun çeşidi bir yıl tam bir yıl yüzde 30 verim vermektedir.

Siirt çeşidi özellikle taze olarak kavlatıldığı (dış kırmızı kabuğu soyulduğu) zaman meyve görünüşü daha çekici olmakta, çıtlama aralığı artmakta, dolayısı ile iç ve dış pazarlarda iyi fiyata satılmaktadır. Avrupa Birliği standartlarında Siirt çeşidi çok iri meyve sınıfına girmekte, çerezlik olarak istenmektedir.

Kendine has lezzeti, iriliği ve aroması nedeni ile Siirt fıstığına olan talep her geçen gün artmaktadır. Yaklaşık 5 bin  fıstık üreticisi ile Siirt fıstığı tarımı büyük bir sektör haline gelme yolunda ilerlemektedir.

FISTIKÇILIK BİRİMİ VE ALO FISTIK DANIŞMA HATTI KURDUK

Siirt İl Tarım ve Orman Müdürlüğü bünyesinde  Kurulan Siirt Fıstıkçılık Birimi ve Alo Fıstık Danışma Hattı çalışmalarında bahseder misiniz?

İl Müdürlüğü olarak yüksek ekonomik getirisi ve ekolojiye uygunluğu nedeniyle Valiliğimizle birlikte, Siirt fıstığına yönelik çok sayıda proje hazırladık. Bu projeler kapsamında gerek tüplü fıstık fidanı üretimi ve gerekse oluşturulan fıstık bahçeleri için tel örgü üretimine özel önem verilerek çiftçilerimiz önemli ölçüde desteklendi. Ayrıca, üreticiyi teknolojik imkânlardan haberdar etmek, bilgi yönünden donatmak ve teknik olarak desteklemek amacıyla çalışmalar  devam ediyor.

Üreticilerimizin gelir düzeyini yükseltmek, fıstıkla ilgili her türlü konuda bilgi ve teknik destek sağlamak amacıyla (fıstıkta dikim, aşılama, budama, besleme, hastalık ve zararlıları ile mücadele konusunda bilinçlendirmek ve bilgilendirmek amacıyla) İl Müdürlüğümüze bağlı Bitkisel Üretim ve Bitki Sağlığı Şube Müdürlüğümüz bünyesinde Fıstıkçılık Birimini kurduk.
 
(0484) 223 40 00 nolu ‘’Alo Fıstıkçılık Danışma Hattı’’nı kullanarak ya da Birimimizi ziyaret ederek soru, sorun ve teknik destek talep eden üreticilerimize yardımcı oluyoruz. Bu çalışmalarımızda Siirt Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve Antep Fıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ile sürekli iş birliği yapılarak destek alınmaktadır.

Fıstığa gönül vermiş 5 personelimizin  görev yaptığı birim ilk köy faaliyetine 2018 Ağustosunda başladı. Üreticilerle birebir görüşerek Siirt fıstığında bahçe tesisi, hastalık ve zararlılar ile mücadele, toprak analizi, bitki besleme, sulama, budama, aşılama vb. konularda bilgiler verilmektedir. İlçelerimiz de dahil olmak üzere birimimiz 80 köyde faaliyetlerde bulunmuş olup,  2018-2019 yıllarında toplam 800’e yakın üreticimize birebir bilgi verilmiştir.

Fıstık bahçeleri kontrol edilmekte, Siirt fıstığı ile ilgili üreticilerin sorunları dinlenmektedir. Ayrıca bir araya geldiğimiz üreticilerimize daha iyi hizmet verebilmek amacıyla anket çalışmamız gerçekleştirilmekte.

Birimimizce Siirt fıstığı yetiştiriciliği ile ilgili aylık yapılması gereken faaliyetleri içeren sade, anlaşılır bir dilde el takvimi ve liflet dağıtımı yapılmaktadır. Bu bilgiler ayrıca üreticilerimize hem SMS aracılığıyla ulaştırılmakta hem de sosyal medya aracılığıyla hatırlatılmaktadır. Fıstık üretimini artırmak ve üreticiyi bilinçlendirmek için iletişim araçlarını en üst seviyede kullanıyoruz.

Üretimin artırılmasına yönelik hedefleriniz neler?

Siirt, artık Siirt fıstığı ile anılmakta ekonomik olarak da bölgenin dinamiğini sağlamaktadır. Yeşil altın diye de adlandırılan Siirt fıstığı ilimizde binlerce kişiye istihdam sağlamaktadır. 2018 yılı itibariyle ilin ekonomisine 1 milyar TL katkı sağlamıştır. Siirt fıstığının hak ettiği yerlere kavuşabilmesi için yeni üretim alanları oluşturulması yanında teknik çalışmalarla verimin arttırılmasını hedefliyoruz.

300 bin dekarlık üretim alanının  2023 yılına kadar 400 bin dekar olması ilimizin hedefleri arasında. 2023 yılına kadar yapılacak projelerle birlikte en az 100 bin dekar arazinin sulama imkânına kavuşturulmasını planlıyoruz. Üretim tekniklerinin geliştirilmesi, sulama imkanları ile resmi kayıtlar altında olmayan 2 milyon dolayında Siirt fıstığının anacı olan bıttım ve menengiç ağaçlarının aşılanarak üretime dâhil edilmesiyle fıstık rekolte miktarının yakın zamanda 50 bin tonu aşmasını bekliyoruz.