Hülya OMRAK    

Türkiye’de kenevir yetiştiriciliği, 2313 sayılı Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Kanunu’na dayandırılarak 29 Eylül 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Kenevir Yetiştiriciliği ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yapılıyor. Bu Yönetmelik kapsamında izinle 19 ilde kenevir yetiştiriliyor. Kenevir: Amasya, Antalya, Bartın, Burdur, Çorum, İzmir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Malatya, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak illerinde ve bu illerin bütün ilçelerinde yetiştirilebiliyor. İzin verilen il ve ilçelerin dışında kenevir yetiştiriciliği yapılamıyor. Bilimsel araştırma amacıyla ana veya tali bitki olarak kenevir yetiştiriciliğine, belirlenen bölgeler dışında da Tarım ve Orman Bakanlığınca izin verilebiliyor.

Yapısındaki uyuşturucu madde oranından dolayı kontrollü ekilmesi gereken kenevirle ilgili Türkiye’deki mevzuata bakıldığında, lif, sap ve tohumunun amacı dışında yetiştirilmesi yasaklanırken, bilimsel araştırmalarla THC’si ( kenevir bitkisinde doğal olarak bulunan analjezik madde) düşük kenevir çeşitlerinin geliştirilmesi hedefleniyor.

KENEVİR YETİŞTİRMEK İSTEYENLER İZİN ALMAK ZORUNDA

Kenevir yetiştirmek isteyen üreticiler, Yönetmelik kapsamında her yıl 1 Ocak-1 Nisan tarihleri arasında yetiştiricilik yapacakları yerin en büyük mülki idare amirliğine başvurarak onay alıyorlar. Başvuru sırasında; Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) kaydı, araziye ait kroki ve bilgiler, çiftçinin daha önce izinsiz kenevir ekme, uyuşturucu imal etme, dağıtma, ticaretini yapma veya kullanma suçu işleyip işlemediğine bakılıyor ve yönetmelik amacına uygun hareket edeceğine dair belgeler mutlaka isteniyor.

İl veya İlçe Müdürlüğü yetkilileri, yetiştiricilik yapılacak yeri, başvuruda ibraz edilen belgeleri dikkate alarak yerinde inceliyor ve araziyi kontrol ediyor. Kenevir yetiştiriciliği yapılacak alanın bulunduğu bölge, bu bölgenin yerleşim yerine veya ana yollara olan uzaklığı, arazinin bulunduğu topoğrafik koşullar ile personel ve ekipman durumu açısından yetiştiricilik yapılacak yerin etkin bir şekilde kontrol edilebilme imkanı da ayrıca dikkate alınıyor.

Uygun görülen müracaatlara il veya  ilçe müdürlüğünün teklifi, başvurulan mahallin en  büyük mülki  idare  amirinin  onayı  ile en fazla, bir üretim dönemi için yetiştiricilik izin belgesi düzenleniyor. İzin belgesinin bir örneği daha sonra yetiştiricilik yapılacak yerin kolluk birimlerine gönderiliyor.

HASADA KADAR EN AZ BİR DEFA DENETLENİYOR

Kenevir yetiştiriciliği izni verilen yerlerde, Tarım ve Orman İl ve İlçe Müdürlükleri ekiplerince ekimden hasada kadar geçen sürede ayda en az bir defa olmak üzere kontroller yapılıyor. Hasat sonrasında ise uyuşturucu elde edilmesini önlemek için kenevir bitkisinin yan dal, yaprak ve çiçek gibi artıkları ilgili mevzuata uygun olarak imha ediliyor. Ekiminden hasadına kadar tüm aşamaları titizlikle takip edilen kenevir bitkisi, tekstilden otomobil sektörüne kadar pek çok alanda kullanılıyor.

Türkiye’de, tescilli ve üretim izinli kenevir çeşidi bulunmazken, kenevirin ekim alanlarında ise  yıllar itibarıyla düşüş yaşandı. 1989’da 42 bin dekar olan kenevir ekili alan, 1999’da 5 bin 360 ve 2009’da 66 dekara düştü. Son olarak geçen yıl 200 dekarda lif ve tohum amaçlı kenevir ekimi yapıldı. Kenevir endüstrisinin giderek zayıflaması nedeniyle ekim alanları hızla azalırken, lif ve tohum amaçlı kenevir ekimi 2014-2017’de Samsun’un Vezirköprü ilçesinde izinle yapıldı. Vezirköprü’de 2018’de izinli kenevir yetiştiriciliğinde, 29 üretici 113 dekarda ekim yaptı, 54 dekarda lif ve 59 dekarda tohum için hasat gerçekleştirildi. Hasat sonucunda elde edilen lif miktarı 8-9 ton, tohum miktarı ise 1 ton civarında oldu.

Dünyada ise 36 ülkede endüstriyel kenevir üretiliyor. Küresel pazarının büyüklüğü  2017 yılında 4 milyar doları bulurken  Grand View Research raporuna göre, pazarın büyüklüğünün 2025 yılında 11 milyar dolara çıkması bekleniyor. Başlıca kenevir üreticileri ise ABD, Kanada, Çin, Hindistan, Japonya, Brezilya, Almanya, Fransa ve İngiltere.

İLK YERLİ KENEVİR ÇEŞİDİ İÇİN ÇALIŞMALAR BAŞLATILDI

Endüstriyel kenevir üretimindeki gelişmelerle Karadeniz Bölgesi Kenevir Araştırmaları Güdümlü Projesi (TAGEM/BÜGEM) yürütülmeye başlandı. Projeyle yurt dışında tescil edilen THC oranı düşük ve yaygın ekim alanı olan çeşitlerin bölge şartlarına adaptasyonları belirlenecek. Çalışmalarla ön plana çıkmış ve durulmuş yerel popülasyonun verimi ve verim komponentleri tespit edilecek. Bu doğrultuda Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı kuruluşlar tarafından yürütülen çalışmalar sonucunda 2 endüstriyel kenevir çeşit adayının tescil başvurusu tamamlanarak, ilk yerli ve milli kenevir çeşitleri ülke tarımına kazandırılacak.

KETEN ÜRETİMİNDE NE DURUMDAYIZ?

Yağ ve lif olmak üzere iki değişik forma sahip olan keten, bir yıllık, nadiren de olsa çok yıllık bir endüstri bitkisi. Uzun boylu, yüksekten dallanan ve kuvvetli liflere sahip olan formları lif üretimi amacıyla, kısa boylu kısmen alçaktan dallanan formları ise yağ elde etmek amacıyla yetiştiriliyor.

Türkiye’de 2002 yılında 2 bin 500 dekar alanda 55 ton üretim yapılan keten bitkisi 2017 yılında 50 dekar alanda, 2 ton üretim, verimi ise dekara 40 kilogram olarak gerçekleşti.

Keten üretimi 2017 ve 2018 yıllarında Afyonkarahisar’da yapılırken 2017 yılında 2 ton, 2018 yılında ise üretim 3 ton olarak gerçekleşti.  Sentetik liflerin doğal liflere göre üretiminin artması ve daha ucuz olması keten üretiminin azalmasına neden oldu.

Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğünce yürütülen Tıbbi ve Aromatik Bitkiler İle Boya Bitkilerinin Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi Projesi çerçevesinde; Sinop ve Samsun’da lif, Diyarbakır’da ise yağlık keten üretimini artırmaya yönelik demonstrasyon çalışması başlatıldı.
Sinop’un Ayancık İlçesinde yapılan keten üretiminden elde edilecek lif, Ayancık Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü tarafından keten dokuma ürünleri üreten el tezgâhlarında kullanılıyor. Ayancık Keten Bezi, Türk Patent Enstitüsü tarafından Coğrafi işaret kapsamına alınarak Okul Müdürlüğüne tescili yapıldı. Bu bölgede üretilen ketenin pazarlama sorunu ise bulunmuyor.

2002 yılından günümüze kadar keten dış ticaretine bakıldığında; keten tohumu ithalatı artarken, keten tohumu yağı ve keten mensucat ürünlerinde ihracatın arttığı görülüyor. Keten lif, iplik ve kumaş dış ticaretinde ise yıllar itibariyle ithalatçı konumda olduğumuz söylenebilir.

Dünyada ise daha çok tohum amaçlı üretim yapılıyor ve halen tohum amaçlı ekiliş lif amaçlı ekilişin beş katı civarında. Tohum amaçlı üretim yapan ülkelerin başında Kanada, Çin, ABD ve Hindistan; lif amaçlı üretim yapan ülkelerin başında ise Çin, Fransa, Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya geliyor.

LİFLİ BİTKİLER PROJESİ

Ülkemizde kenevir başta olmak üzere lifli bitkiler üretiminin yaygınlaştırılması, üretimi için ihtiyaç duyulan tohumlukların tescili ve çoğaltılması, Türkiye’deki kullanım alanlarının geliştirilmesi, yatırım yapılabilecek sektörlerin tespit edilmesi, kenevire dayalı sanayinin geliştirilmesi konularında, Cumhurbaşkanlığı koordinasyonunda hazırlanan “Kenevir Eylem Planı” nın koordinasyon görevi TİGEM’e verilmiştir. Eylem planı çerçevesinde, paydaş kurumlar, üniversiteler ile yatırımcı özel sektör firmalarının katılımı ile TİGEM koordinasyonunda her ay toplantılar yapılmaktadır.

“Lifli Bitkiler Projesi” kapsamında TİGEM’ e bağlı Amasya’nın Gökhöyük ilçesinden bulunan işletmede 40 dekar, Antalya’nın Boztepe ilçesinden bulunan İşletmede 40 dekar olmak üzere 80 dekar alanda yerli kenevir tohumunun ekimi yapılmıştır.  Ayrıca Samsun’un Vezirköprü ilçesinde de 26 çiftçi ile sözleşmeli üretim çerçevesinde 126 dekar alanda ekim yapılmıştır. 2019 yılı sonunda toplam 12,5 ton yerli kenevir tohumu üretimi hedeflenmektedir.

Kenevir sanayisinde bitkiden kumaşa, kağıda dönüşümü sağlayacak tesisleri güçlendirmenin yanı sıra ilk etapta tekstil, gıda ve kağıt sanayisine ağırlık verilmesi planlanmaktadır.

2019 yılı sonunda, Ondokuz Mayıs Üniversitesi ile Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından tescil işlemleri tamamlanacak 2 kenevir çeşidinin TİGEM eliyle ve sözleşmeli üretim modeliyle çoğaltılarak; 2021’den itibaren de üreticilerin sertifikalı tohum ihtiyaçlarının yerli üretimle karşılanması hedeflenmektedir.