Canan YALÇIN SEVER    

Dünyada mevcut 6 bin 500 üzerindeki  elma çeşidinin  500’e yakını Türkiye’de bulunuyor. Elma, dekar alandan alınan ürünün fazlalığı, bol çeşitli olması, soğuk iklimlere dayanıklılığı ve sanayide çok faklı şekillerde değerlendirilebilmesi bakımından önemli bir meyve türü. Türkiye, dünya elma üretiminde en önemli ülkelerden biri konumunda. Sıralamadaki yeri yıldan yıla değişmekle birlikte, elma üretim alanı ve miktarı bakımından dünyanın ilk 5 ülkesi arasında yer alıyor. Çin tek başına dünya elma üretiminin yarısını karşılarken, gelecekte  elma endüstrisinde belirleyici ülke olması  muhtemel.

Ülkemizde 2018 yılında 174 bin 640 hektarlık alanda 3 milyon 625 bin 960 ton elma üretimi yapıldı. Bu rakamın 2 milyon 87 bin tonu ise yıllık olarak tükettiğimiz miktar. Kişi başına yıllık elma tüketimi ise 25,7 kilogram.  Dış ticaret verilerine baktığımızda ülkemizin 2018 yılında 238 bin 354 ton elma ihracatı yaparken buna karşılık 833 ton ithalat yaptığı görülüyor. Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülkelerin başında ise Irak ve Rusya geliyor.

Birçok meyvede olduğu gibi elmada da Türkiye kendine yeten bir ülke. Buna göre 2018 yılı yeterlilik oranı yüzde 127,5. Son yıllarda elma üretiminde yaşanan artışa paralel olarak tarımsal alt yapının gelişmesi, sertifikalı fidan üretiminin çoğalmasıyla elma veriminde de artışlar yaşandı. 2018 yılında ise dekara 2 bin 76 kilogram ürün alındı.

Türkiye’nin hemen hemen tüm illerinde elma yetiştiriciliği yapılıyor. Ticari olarak elma üretim alanları ise Niğde, Isparta, Karaman, Antalya ve Konya şeklinde sıralanıyor. Bu iller toplam üretim alanlarının yüzde 50’sini oluşturmakta.  Elma üretiminin yüzde 20,4’ü Isparta’da gerçekleştirilirken, Isparta’yı Karaman (yüzde 16,4) ve Niğde (yüzde 10,8) illeri takip ediyor. Türkiye’de üretimin büyük bir kısmı halen geleneksel metotlarla yapılmakta. Ancak son yıllarda plantasyonlarda yoğun yetiştiricilik metotlarına ve yeni çeşitlerle yetiştiriciliğe ilgi artıyor.

ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİNE HANGİ DESTEKLER VERİLİYOR?

Birçok tarımsal üründe olduğu gibi elma, değişik başlıklar altında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından destekleniyor. 2018 yılında dekara 14 TL mazot ve gübre desteğinin yanı sıra yur tiçi sertifikalı fidan kullanım destekleri kapsamında: bodur ve yarı bodur meyve fidanı ile bahçe tesisi kurulumunda standart fidanlarda dekara 100 TL, sertifikalı fidanlarda 400 TL destekleme yapılıyor. Ayrıca iyi tarım uygulamaları desteklemeleri kapsamında dekara 50 TL ve organik tarım üretiminde 1. kategori üretimde dekara 100 TL ve 2. kategori üretimde 70 TL destek verilirken, yurt içi sertifikalı fidan üretim desteği kapsamında aşılı fidan üretimine adet başına 1 TL ve aşısız fidan üretimine ise 0,5 TL destekleme yapılıyor.

ELMA ENDÜSTRİSİNDE, SÜREKLİ YENİ ÇEŞİTLER PİYASAYA SÜRÜLÜYOR

Dünyada elma ıslah çalışmaları kapsamında her geçen gün farklı özelliklere sahip yeni çeşitler üretime sunuluyor. Türkiye’de elma ıslah çalışmaları başlangıçta seleksiyon çalışmaları ile sınırlı kalırken 2000’li yılların başından itibaren elmada çeşit ve anaç ıslah programları oluşturulmaya başlandı. Bu kapsamda Eğirdir Meyvecilik Araştırma Enstitüsü tarafından 2010 yılında “Melezleme ve Mutasyon Islahı ile Yeni Elma Çeşitlerinin Elde Edilmesi” ve “Karalekeye Dayanıklı Kaliteli Elma Çeşitlerinin Elde Edilmesi” isimli çeşit geliştirme projeleri hayata geçirildi. Şuanda her iki projede de seleksiyonun ikinci aşamasına geçilmiş olup meyve değerlendirmeleri devam ediyor.

Elma endüstrisinde, sürekli yeni çeşitler piyasaya sürülmekte, bazı çeşitlerin üretimi yaygınlaşmakta, bazılarının ise fiyat avantajını korumak gibi amaçlarla “klüp çeşit” olarak üretimi sınırlı tutuluyor. Bu gelişmelere rağmen dünya elma üretiminde geleneksel çeşitler kategorisinde değerlendirilen “Red Delicious ve Golden Delicious” çeşitlerinin liderliğinin bir süre daha devam edeceği görünüyor.

ORTA DOĞU ÜLKELERİ KIRMIZI ELMAYI TERCİH EDİYOR

Türkiye’de ise elma üretiminin yüzde 73’ü Golden Delicious, Starking Delicious ve yerel çeşitlerle (Amasya) yapılıyor. Geçmiş yıllarda da bu iki çeşidin pazar popülaritesi ve miktarında önemli değişimler yaşanmadı. Bahçelerin çoğunlukla bu iki çeşitten kurulmuş olması, üretim miktarlarının diğer elma çeşitlerine göre yüksek olmasından kaynaklanıyor.  Ayrıca pazar ve elma ihracatını gerçekleştirdiğimiz dış pazar (Orta Doğu) tüketicisinin kırmızı renkli ve tatlı elma tercihleri, kırmızı çeşitlerle kurulan bahçelerin sayısını arttırıyor. Özellikle Delicious grubu içinde yer alan Starkrimson Delicious, Scarlet Spur ve Red Chief gibi kırmızı ve zayıf gelişen çeşitler ile Gala grubu çeşitlerin üretiminde önemli artışlar kaydedilmiş durumda. Bu çeşitlerin dışında Fuji ve Braeburn gibi klasik çeşitlerle birlikte Crisp Pink (Pink Lady) ve Jeromine gibi yeni çeşitlerin de az miktarlarda üretimleri yapılıyor.

ELMA SUYU TÜKETİMİ MEYVE SUYU PAZARININ YAKLAŞIK YÜZDE 3’Ü

Elmanın kendisi dışında elmadan edilen ürünlerinin ticaretinde de son yıllarda artış gözlemleniyor. Dünyada elma kurusu ihracatında en büyük payı Şili alıyor. Ülkemiz ise başta Almanya ve Rusya olmak üzere çok sayıda ülkeye ihracat gerçekleştiriyor. 2018 yılında 4 bin 175 ton ürün karşılığı 7,6 milyon dolarlık elma kurusu ihracatı yapıldı.

Yine son yılların büyüyen sektörlerinden meyve suyu sektöründe elma önemli bir yer teşkil ediyor. Türkiye’deki elma suyu tüketimi ise meyve suyu pazarının yaklaşık yüzde 3’ü. Bilimsel araştırmalara göre elma bağışıklık sistemini güçlendirici özelliği olan B3, E vitamini ve potasyum içeriyor. Kan şekerini kontrol altında tutan elma suyu baş ağrısına da iyi geliyor.

Meyve suyu üretimi için işlenen meyve, sofralık meyve olarak adlandırılan yaş meyveden biraz farklı olarak sanayide işlenmeye uygun kriterlere göre seçiliyor. Tür olarak iç piyasada tüketicilerin damak tadına hitaben: sıkma, yüzde 100, ekşi elmalı içecek gibi çeşitler bulunuyor. Ek olarak yüzde 100 meyve suyu olarak tüketilemeyecek olan kayısı, vişne gibi meyveler ile karıştırılarak bunların yüzde 100 meyve suyu olarak tüketilmesine imkan verilip yeni lezzetler tüketiciye sunuluyor. 2018 yılı verilerine göre ülkemizde toplam elma üretiminin 540 bin tonu meyve suyu üretiminde kullanılıyor. İhracat yaptığımız ülkelerin başında ise ABD ve Hollanda gelirken yıllık 117 milyon 269 bin dolarlık elma suyu ihracatı gerçekleştiriyoruz.
 
Not:Ziraat Yüksek Mühendisi Ferya Taşçı, Isparta Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Meyve Suyu Endüstrisi Derneği ile İstanbul Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçılar Birliğine katkılarından dolayı teşekkür ediyoruz.