Müge ÇEVİK    

Öncelikle kısaca DİTAP nedir ve TİGEM’in bu projedeki rolü nedir?

Tarıma tepeden baktığımızda, tarımın genel sorunlarıyla ilgili bir resme de sahip oluyoruz. Bu resim nedir?  Birincisi, üretici pazar bulma noktasında çok zorluk çekiyor. Yani belirlediği, ezberlediği bazı pazar bulma noktaları ve çözümleri var. Ancak üretici açısından pazar bildiğinden çok daha geniş. DİTAP’ta üretici ve tüketici bir araya geliyor. Yani ürünü olan veya talebi olan birisi portal üzerinde talebini ya da üretim yaptığını ortaya koyabiliyor. Özellikle COVID-19 sonrasında uzaktan yapılan ticaretler dikkate alındığında tam da günümüzün koşullarına uygun, tarım açısından ihtiyaçlara cevap verecek şekilde hazırlanan bir Dijital Tarım Pazarı. Bu portala herkes girebiliyor; Mevlana misali portal herkese açık bir vaziyette. Aslında kısa tanımlamasıyla üretici ile tüketicinin bir araya geldiği, arzın ve talebin tam da olması gerektiği miktarda buluştuğu, sözleşmeli üretim modelinin portal üzerinden dijital ortamda yapılmış hali diyebiliriz.

DİTAP sayesinde tarımın en önemli sorunu olan pazar bulma sorunu çözülüyor. Örneğin bir üretici tek bir pazar üzerinden gidiyor ve satışını gerçekleştirmeye çalışıyor. Ancak DİTAP sayesinde farklı pazarlar bulması kolaylaşıyor. Üretici, “Ben üretim yapmaya muktedir bir üretim noktasıyım; domates biber, patlıcan üretebilirim” diyor ve sisteme giriyor, kendisini sisteme tanımlıyor. Bir talep geldiğinde hazır üretici olarak içeride kendisini tanımlamış oluyor. Eskiden üretici tek bir pazar kanalı yani haller üzerinden pazarlamasını yapabiliyordu. Ama bu portalla birlikte tüm Türkiye’ye hatta portalın faz 2 ayağı ile birlikte dünyaya da açılmış oluyor.

Diyelim ki bir salça üreticisi firma 5 ay sonrası için çok özel bir tohumla yapılmış bir domatese ihtiyaç duyuyor. “Sözleşmeli üretim yöntemiyle 5 ay sonra bana şu tohumdan, şu ilaçla, şu gübreyle üretilmiş, bu miktarda ürün üretir misiniz?” diye soruyor. Üreticiler de devreye giriyor ve diyorlar ki “Ben senin istediğin tohum, ilaç ve gübreyle bu ürünü üretebilirim”. Bunlar kendi aralarında portal üzerinden bir anlaşma yapıyor ve bir sözleşme imzalıyorlar. Tarım ve Orman Bakanlığı olarak biz üreticinin gerçek bir üretici olup olmadığına bakıyoruz, Ticaret Bakanlığı da gerçek ve ehil bir alıcı olup olmadığına bakıyor. İlgili Bakanlıkların onayından sonra bu alıcı ve satıcı bir fiyatta hemfikir olup anlaşmalarını yapıyorlar. 

YILDIZ SİSTEMİ OLACAK

Burada verilen hizmet üzerinden bir skorlama var. Diyelim ki ben bir domates üreticisiyim, salça üreticisine ürünü gönderdim. Herkes birbirinin yaptığı hizmete göre yıldız veriyor. Ben sizin yaptığınız domates üretimi için 5 yıldız veriyorum, siz de diyelim ki 4 yıldız veriyorsunuz, bazı sözlerimi geç yerine getirdiğim için vs.

Sonuç olarak portalın içinde bir sürü alıcı ve üretici var. Sadece sözleşmeli üretim değil spot alım da söz konusu örneğin, "şu an elimde bu ürün var satmak istiyorum” dediğinizde yine alıcı ve satıcı belirledikleri fiyat üzerinden sistemde el sıkışıyorlar ve ticaret gerçekleşmiş oluyor.

FİYAT DALGALANMALARI AZALACAK

DİTAP’ın sektöre en önemli faydaları neler?

Bir kere alıcı ve satıcı için pazar alternatiflerini artırabiliyoruz. Yani bugün Muş’ta ürün üreten bir üretici, Tekirdağ’da alıcı bulabilir. Hatta ikinci fazımızla birlikte yurt dışı pazarını da bir kapı olarak açmış olacağız. Portalın aynı zamanda İngilizce tanımlamaları devreye girecek ve yurt dışından bile bir talipli çıkabilecek. İkincisi tam da tüketim miktarı kadar üretim yapmış oluyoruz. Çünkü bugün üretimin en büyük problemlerinden bir tanesi plansız üretim yapıldığı için neyin ne kadar üretileceğinin bilinmemesi. Bir üründen fazla ya da az miktarda bir üretim olduğu için çok yüksek ya da çok düşük fiyatlarla satılabiliyor üretici ve tüketici zorda kalabiliyor.  Dolayısıyla burada tam da üretilmesi gerektiği kadar ürün üretildiği için iki tarafta memnun olmuş oluyor. Aynı zamanda ürün israf edilmemiş oluyor.

ZİNCİR MARKETLERDE SİSTEMİN İÇİNDE

En önemli faydalarından bir diğeri de portalın üzerinde bir dashboard (gösterge paneli) var. Bunun üzerinde çok önemli bir data birikimi oluyor. Bu da Tarım ve Orman Bakanlığının bundan sonraki işlerine yön vermesi adına çok önemli bir data birikimini bize veriyor.  Datanın çok önemli olduğu, datanın kullanımı ve yorumunun büyük değer kattığı bir çağdayız. Bu dijital ortamın bize sağladığı datayla gelecek planlamamızı da yapmış oluyoruz. Hem de her şey kayıt altına girmiş oluyor. Şu anda datalara baktığımızda 17 bin kişi kendisini sisteme tanımladı. Ürününü veya talebini oraya koydu. Bugün itibariyle 47 tane alıcı ve satıcı el sıkıştı ve ticaret başladı. Artık ciddi ciro oluşmaya başladı ki bu bizim için son derece önemli bir gelişme. Mesela TMO şu anda talebini buradan topluyor. Biz TİGEM olarak portalın içerisindeyiz. Migros çok büyük bir alıcı olarak sözleşmeli üretim modeliyle sistemin içerisinde. Birçok kooperatif, birçok yapı sisteme kayıt olmaya başladı. Metro, Nevgross, Atatürk Orman Çiftliği… Yani kurumsal olarak büyük yapılara baktığımız zaman da şu anda çok ciddi bir katılım var.

2’NCİ FAZDA BANKALAR DA YER ALACAK

İkinci fazla ilgili çalışmalardan da bahseder misiniz?

İkinci fazla ilgili çalışmalarımızı başlattık. İki ay içerisinde  lansmanını Bakanımıza yaptırmak gibi bir planımız var.  Birinci fazda bitkisel üretim vardı. İkinci fazla birlikte tüm hayvancılık ürünleri de bu işin içine giriyor. Yani beyaz et, balık, kırmızı et gibi ürün gamlarını buraya tanımlamak suretiyle ürün gamını arttırıyoruz. Aynı zamanda ikinci faz bize bankacılık çözümleri getiriyor. Örneğin bir salça üreticisi domates üreticisine avans vermiyorsa devreye bankalar giriyor. Bankalar sistemin içerisinde ayni yardımda bulunabilecek. Akredite tohumcu, gübreci ve ilaççıdan bu ürünleri almak suretiyle ilk çalışmayı yapabilecekler. Yani üreticinin hiç parası yoksa sistemin içindeki akredite kurumlardan ayni yardımları alarak üretimini başlatacak. Üretince de X firmasına ürünü teslim edecek, o X firması bankalara ödemesini yapacak, bankalar da üreticinin borçlarını tohumcu, gübreci ve ilaççıya ödedikten sonra geri kalan parayı da üreticiye teslim etmiş olacak. Dolayısıyla banka çözümleriyle riskleri ekarte edecek şekilde sistem oluşturulacak. Örneğin, Takasbank, Denizbank, Şekerbank, İşbankası gibi zaten tarıma son derece elverişli iş ortaklarıyla işin finans kısmını da çözüp, hem alıcı hem de satıcı için riskleri ekarte edecek bir sistem olacak. Yani alıcının riski ne olabilir? Söz verilen günde ürün gelmemiş ya da üretilmemiş olabilir veya alıcı parayı istenilen vakitte teslim etmemiş olabilir. Dolayısıyla Takasbank gibi bankalarla da bu tip riskleri, ortadan kaldıracak şekilde sistemin finansal boyutuyla da resmi tamamlamaya çalışıyoruz.

Ayrıca Faz 2 ile ihracat ayağı devreye girecek. Ancak her ürünün ihracatı bu portal üzerinden yürüyecek diye bir şey yok. Çünkü bugün buğday ve fındık gibi çok hayati ürünler var. İçeride tutmamız gereken stok miktarlarımız var. Bu ürünlerin kolayca dışarı çıkmasını engelleyici bazı yapılar da olacak.

PORTAL BİZİM GELECEĞİMİZ

Bu portal bizim geleceğimiz. Bu portalın üzerine çok şey ekleyebilirsiniz. Bugün mesela Meteoroloji Genel Müdürlüğümüzün katkılarıyla portalda üreticilere hava durumu bilgileri verilecek. Erken uyarı sistemleri gibi çözümler sunulacak. Dış dünyanın çok ilgisi var. Yani bankacılar olsun, sigortacılar olsun, portala gelip değer katmayla ilgili işin içinde olmak istiyorlar. Çünkü dışarıdan bakıldığı şekliyle böyle bir portalın Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde yürütülüyor olması insanlara ayrı bir güven veriyor. Buna benzer çok portal var aslında ama Tarım ve Orman Bakanlığı’nın elinde şu ana kadar biriken datayı portalda biriken datayla buluşturup, piyasayı çok daha iyi okumak, yorumlamak ve ona göre yön çizmek de çok daha anlamlı ve son derece güçlü bir resme doğru dönüşüyor.

DİTAP kapsamında Tarım ve Orman Bakanlığının bir garantörlük rolü söz konusu mu?

Sistemin 2. fazında devreye girecek olan Bankalar aracılığıyla garantörlüğü sağlayacağız. Bakanlık olarak platform içindeki alıcı ve satıcının gerçekten alıcı ya da üretici olup olmadığını mutlaka denetliyoruz. Ortaya çıkabilecek sorunların giderilmesi noktasında bankalar devreye giriyor. Takasbank’ın mesela öyle bir garanti fonu duruşu var sistemin içerisinde. Dolayısıyla bunu diğer çözümlerle yapmaya çalışıyoruz.

İlk aşamada meyve-sebze üretiminin yüzde 10’unun DİTAP’tan geçeceği belirtiliyor, nihai hedef nedir?

Bence herkesin bu sistem içerisinde kayıtlı olması gerekiyor. İlla bu pazarlama yöntemini kullanacak diye bir şey yok, zorunlu bir şey değil. Ama Hazine tarafıyla da görüşüyoruz. Sistemin bazı desteklerle cazip hale gelmesi, herkesin iştahını uyandırır bir hale de kavuşturmayı düşünüyoruz. Zorunlu değil ama sisteme girmenin avantajları var. Nasıl bugün kredi kartlarında platinum, gold gibi kartlar varsa burada da daha çok ciro yapanların farklı özelliklere ve faydalara sahip oldukları bir sisteme doğru gitmek istiyoruz.

Nihai tüketici doğrudan DİTAP üzerinden alışveriş yapabilecek mi? Perakende satış yapılabilecek mi?

Evet yapılabilir, bununla ilgili hiçbir problem yok. Tüketici olarak da girebiliyorsunuz sisteme. Şu an sistem herkese açık.

TİGEM bu portalda satıcı olarak yer alıyor mu?

Evet, biz de TİGEM olarak kendimizi sisteme tanımladık. Örneğin fıstığımızı almak isteyen çok tüketicimiz oluyor ama bulamıyorlar. Dolayısıyla fıstığımızı, balımızı sadece işletmelerimizden değil; isteyen tüketiciye istediğimiz yerden gönderebilecek şekilde biz de sistemin içerisine girdik. Fıstık, bal, tohum, mercimek artık buradan da satılabiliyor olacak. Atatürk Orman Çiftliği de sisteme girdi, ürünlerini bu şekilde satıyor olacak.

HERKESİ PORTALA DAVET EDİYORUM

Sözleşmeli üretim bu projenin en önemli getirilerinden biri? Bu kapsamda DİTAP tarım alanında girişimde bulunmak isteyenler için itici bir güç olabilir mi?

Dijital Tarım Pazarını üretim yapmak isteyen kişilerin mutlaka kullanması lazım. Çünkü hiçbir masrafı bulunmayan bir pazarlama ağı. Sadece Türkiye için değil ikinci fazda yurt dışına da açılacak bir ağdan bahsediyoruz. Dolayısıyla tarıma meraklı, “üretim yapacağım ama nereye pazarlayacağım, pazar bulmakta zorlanırım, bu ürünü nasıl satacağım” noktasında derdi olan, kafasında soru işareti olan herkesin kullanımına açık bir portal. 

DİTAP’ın alıcı ve satıcılar tarafından tanınması için yapılan çalışmalar nelerdir?

Bizim için sistemin tanınması, kılcal damarlara inmesi çok önemli. Strateji Daire Başkanlığımız eğitimler planladı. Bakanımız da şimdiye kadar üç kez tüm il ve ilçe müdürlükleriyle dijital ortamda toplantılar yaparak DİTAP’ın ne olduğunu anlattı. Eğitimcilerin eğitimlerini verdik ve onların sistemi nasıl kullanabilecekleriyle ilgili ehliyetleri tam. Bölgelerde üreticilere bu konuda eğitimler verip, onların da bu sisteme aşina olmasıyla ilgili çalışmalar yapıyorlar.

DİTAP NEDİR?

• Üretici ve tüketici portal üzerinden bir araya geliyor.
• Portal herkese açık.
• Verilen hizmet üzerinden  skorlama yapılabiliyor.
• Bankalar sistemin içerisinde ayni yardımda bulunabilecek.
• Nihai tüketiciler de sisteme dahil olabiliyor.