KASIM-ARALIK 2020 / ÖZEL HABER
Bir ziraat mühendisinden ödüle giden yolculuğun öyküsü
Yeşim Bekyürek. Ziraat mühendisi. Ülkemizde tarım sektörüne emek veren binlerce ziraat mühendisinden birisi. Çiftçi bir ailenin çocuğu olarak onu farklı yapan, küçük yaşlardan itibaren organik tarıma ilgi duyması ve hayallerinin peşinden gitmesi. Çocukluğunda pamuk ve tütün tarlalarında böcekleri inceleyerek başlayan süreç, Bekyürek’i eğitiminde entomolojiye, meslek hayatında organik tarıma yönlendirdi. Türkiye ise onu “Yves Rocher Vakfı Toprağın Kadınları” 2020 yılı ödülünü aldığı zaman “Avrupa’dan Kayseri’ye ödül” başlıklı haberlerle tanıdı.
Kayseri Tarım ve Orman İl Müdürlüğünde görev yapan Dr. Yeşim Bekyürek’e ödül kazandıran sürecin öyküsü çok uzun yıllara dayansa da somut olarak şekillenmesi 2009 yılında başladı. Sıkça rastladığımız başarılı çiftçi ya da girişimci öykülerinden biraz farklı olarak bu yazıda bir ziraat mühendisinin, başarı yolundaki fedakarlığına, çalışkanlığına ve “toprağın kadını” dedirtecek sabrına tanıklık ediyoruz.
Bekyürek’in ilk adımı, organik üretime öncülük etmek ve çiftçi kadınlara destek olmak amacıyla organik tarıma inanan ve sağlıklı beslenmeyi önemseyen 17 kişiyle 2009 yılında Kapadokya Organik Tarım Üreticileri Birliği Derneğini (KAPTAR) kurmak oldu. Başlangıçta üyelerden sadece birisi üreticiydi. Dernekleşme ile başlayan yolda organik üretim yapacak kadın çiftçilere ulaşmak elbette zorlu ve sabır isteyen süreç. Amaçların anlatılması, çiftçilerin ikna edilmesi, eşlerin de bunu kabul etmesi, sıfırdan başlayarak organik tarım eğitimi vermek, yerel tohumları bulup bu tohumlarla üretime başlamak, tohumundan gübresine suyuna hassasiyet göstererek üretim yapılmasını sağlamak bunların başlıcaları…
Bekyürek’in başkanı olduğu dernekle, 80 dekar alanda organik tarım faaliyetlerine başlayan organik tarım tekniklerini öğrettiği çiftçiler üretici oldular.
Dernek öncülüğünde 2012 yılında başlayan üretimin 7-8 yıllık çabanın sonunda daha da artmasıyla üretilen ürünlerin verimli şekilde değerlendirilmesi ve pazarlanması ihtiyacı doğdu. Belirli standartlarda, tüketiciye güven veren, bir marka altında satış daha çok kazandıracak, emeklerinin karşılığını alacaklardı. Yeni bir aşamaya geçmek gerekiyordu, bunun için derneğin imkânlarının ötesinde bir katkı lazımdı.
EĞİTİM VE YAYIN DAİRESİ CAN SUYU OLDU
Bu noktada Bekyürek ve önderlik ettiği üreticilerin imdadına Bakanlık Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı yetişti. 2016 yılında Bakanlık Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı Kırsalda Kadın ve Aile Hizmetleri Çalışma Grubu ile fikrini paylaştı. Çiftçi eğitimi, kırsalda kadının güçlendirilmesi, cinsiyet eşitsizliğinin giderilmesi amacıyla oluşturulan projeyi Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığına sundu. Başkanlığın “il özel projeler” kapsamında desteklediği kendisine ödül kazandıran proje Kadın Çiftçiler Ekolojik Eğitim ve Üretim Merkezi’nce (KAÇEM) 2017 yılında uygulandı. Proje kapsamında 40 kadına organik tarım, gıda üretiminde hijyen, ürün işleme, kooperatifçilik, iş ve işçi sağlığı, kişisel gelişim, gibi konularda eğitimler verildi ve hayata bakış açıları değiştirildi içlerinde organik tarıma başlayan 11 kadınla birlikte organik ürünleri işlemeye ve üretime başladılar. "Sağlıklı nesiller için elimizle, evinize, özenle" sloganı ile yerelde üretim ve kadınlarla yerel kalkınma örneği oldu.
Şu anda 100 üyesi olan KAPTAR’ın içinden çıkan kadın üyeler ve dışardan katılan kadın üyelerle projeyi yürüten Bekyürek, projenin ardından pazarlama imkânlarını genişletmek, örgütlülüğü artırmak amacıyla aynı üyelerle 2018 yılında aynı adla KAÇEM Kooperatifinin kurulmasına öncülük etti. KAÇEM kooperatifi bölgesinde ve yöresinde ekolojik anlamda kurulmuş tek kadın kooperatifi olarak model oluyor.
Atıl bir okulun tadilatını sağlayarak kooperatif kurulmasına öncülük eden Ziraat Mühendisi Bekyürek bu süreci şöyle anlatıyor: "Zaman içerisinde Bakanlığımızın da desteğiyle bugün kırsalda yaşayan, herhangi bir düzenli gelir kaynağı olmayan kadınları bir araya getirdik. 2018 yılında bir kooperatif kurduk. Bakanlığımız Eğitim ve Yayın Dairesinin sağladığı 150 bin lira kooperatifimizin can suyu oldu. Kayseri Büyükşehir Belediyemiz 80 bin lira nakit destek verirken ilerleyen zamanlarda Bakanlığımız, ikinci kez 150 bin lira ile kooperatifimize destek sağladı. Devletimizin imkânları ile kuru binayı üretim merkezine dönüştürdük. Kooperatifimiz bina üzerindeki güneş panelleriyle kendi elektiriğini üretiyor, hatta şu anda fazlasını satıyor. Daha bebek sayılabilecek bir yaşta çok büyük bir mesafe aldık. Alt yapı, finansman önemli fakat en önemlisi çalışma isteği. Burada çalışanların hepsi özverili kadınlar. İşe sadece emeklerini değil, yüreklerini koydular. ISO 22000 Gıda Güvenliği Sistemini kurduk. Bununla ilgili belgeyi almayı bekliyoruz. Markamıza patent aldık. Organik ürünleri işleyerek katma değeri yüksek, sağlıklı, güvenilir gıdalar üretecekleri bir noktaya getirdik."
Kendi hayatından fedakarlık yaparak kooperatifi daha iyi bir yere taşımak için tüm gayretiyle uğraşan Bekyürek, STK, kamu ve yerel yönetimlerin iş birliği halinde çalışmasının önemli olduğunu ve hiçbir başarının tek başına gelmediğini söylüyor. 11 üreticinin tarlada, bahçede ürettiği organik ürünleri kooperatife sattığını, daha sonra bu ürünleri işleyerek mamül madde halinde tekrar satarak iki defa kazandığının altını çiziyor. Sıfırdan başlayan kooperatifin şu anda yaklaşık 150 bin lira ciro yaptığını belirtiyor.
KAÇEM’DEN ORGANİK ÜRÜNÜ KONVANSİYONEL ÜRÜN FİYATINA ALMA İMKÂNI
Organik ürünlerin fiyatları yüksek, satış sıkıntısı yaşıyor musunuz, sorusuna ilginç bir cevap alıyoruz. Hem tüketiciyi ve hem üreticiyi koruyan bir formül bulmuşlar. Ürettikleri yaş sebze ve meyvelerin çoğunluğunu her hafta pazar günü Erciyes Evler Ekolojik Pazarında üstelik konvansiyonel ürün fiyatına satıyorlar. Hem üreticinin ürünü elinde kalmıyor hem tüketici organik ürün tüketiyor. İşlenmiş ürünleri ise Erciyes Üniversitesi satış noktasında pazarlıyorlar.
ÖDÜLÜNÜ KURDUĞU KOOPERATİFE BAĞIŞLADI
Ödülünü organik tarım, yerel tohum, biyoçeşitliliğin desteklenmesi ve kırsalda kadının güçlendirilmesi için yaptığı çalışmaların sonucunda alan Bekyürek, 10 bin avroyu KAÇEM Kooperatifine bağışladı. Kooperatife bu finansmanla 2 adet kurutma , 1 adet öğütme,, 1 vakum ve 1 adet dilimleme makinesi alındı. Böylece kadın çiftçiler tarlalarında ürettiği organik meyve ve sebzeleri kurutarak da değerlendirme fırsatı yakaladılar.
Bekyürek: "Bu ödülü organik tarım yapan tüm kadın çiftçiler adına aldım. Başkanlığını yaptığım KAPTAR Derneği ve KAÇEM Kooperatifinde kadın çiftçilerle çalışmalarımızı yoğun bir şekilde sürdürüyoruz. KAÇEM Projesi, meslek hayatımın en büyük ve en önemli projesidir. Yves Rocher Vakfı tarafından verilen ödülün yine tarıma dönmesinden çok mutluyum. Kadın üreticilerin görünürlüğünü artıracak, diye düşünüyorum. Kayseri dışına açılabilmemiz ve KAÇEM markamızın tanıtımı için destek bekliyoruz. Organik tarım alanlarını zamanla artıran KAPTAR Derneği üyeleri ile birlikte şu anda 50 üreticiyle 950 dekar alanda üretim gerçekleştiriyor. Projenin asıl emektarı olan çiftçi kadınlar; yerel tohumlar ile kendi tohumlarını üretiyorlar; atıklarını komposta dönüştürerek gübrelerini üretiyorlar, enerjilerini kollektörlerle güneşten üretiyorlar. Ve bu üretim faaliyetinde hiçbir kimyasal kullanmadan geleneksel yöntemlerle ürettikleri ürünleri yine aynı şekilde işleyerek pazarda satıyorlar.
"KADINI DEĞİŞTİRDİĞİNİZDE TOPLUMU DEĞİŞTİRİYORSUNUZ”
"Kadını değiştirdiğinizde toplumu değiştiriyorsunuz" diyen Bekyürek, cinsiyet ayrımı yapmadan ve tarımın daha iyi yerlere gelebilmesi adına var güçleriyle çalıştıklarını söylüyor. Bekyürek, “Kooperatif, kadınlar için aynı zamanda bir terapi merkezi gibi.Günlük hayatın sorunlarından uzaklaşarak kendilerini sadece işlerine veriyorlar, özgüvenleri arttı. Kadınların kırsal alanda kendine güvenen bireyler haline gelmesi beni çok mutlu ediyor. Yurt dışında tarımın nasıl yapıldığını, çiftçinin nasıl çalıştığını gördüler ve aldıkları eğitimlerle bambaşka insanlara dönüştüler. Genel olarak kooperatif üyelerimiz ilkokul veya ortaokul eğitimi almışlar. Şimdi hepsi kendine çok güveniyor açıktan lise eğitimi görüyorlar, üniversite öğrenimi görmek istiyorlar. Daha önce tek başına otobüse binmeyen kooperatif başkanımız şimdi uçağa binip konferanslara gidiyor, törenlere katılıp ödüller alıyor” diyor.
Şükran Başdoğan, 50 yaşında. Melikgazi ilçesine bağlı Yeşilyurt Mahallesi’nde yaşıyor. Tarıma 10 yıl önce başlamış. “Hiçbir fikrim yoktu toprak ya da tarımla ilgili. Mecburen yapıyorduk. 2013’te derneğin verdiği eğitimle organik tarımı öğrendim. Önce ‘Çiftçi Kadınlar Çilek Üretiyor’ projesine katıldım. Ardından solucan gübresi üretmeye başladım. Organik tarımın ne olduğunu anladım. Çok sevdim bu işi. Ben bir anneyim çünkü. Kimyasal kullanmamak, toprağı öldürmemek vicdani olarak beni çok rahatlatıyor” sözleriyle anlatıyor tecrübesini.
Doğan, 2013’te kurulan ve ürünlerin üreticiden direkt tüketiciye ulaşmasını sağlayan organik pazara götürmüş hasadını... Proje sayesinde yurt dışına bile çıktığını anlattıktan sonra şunları söylüyor: “Elimde kalan ürünleri üyesi olduğum kadın kooperatifine götürüp işleyerek salça, turşu, reçel, erişteye dönüştürmeye başladım. Bu, maddi imkânlarımızı çok düzeltti.
Gülnar Gözde, 48 yaşında. Bünyan ilçesinin İğdecik Mahallesi’nde 7 bin metrekarelik arazisinde önce çocukları için ilaçsız, doğal tarım yapmaya başlamış. Dernekle yolları kesişince de hayatı değişmiş: “Daha önce üç çocuğumla dört duvar arasındaydım. Şimdi organik pazarda yerim var. Tarif edilemez bir şey. ‘Sabah kalkıp işe gideceğim’ demek bana o kadar iyi geliyor ki... Ağrılarım bile diniyor. Maddi kazanç iyi ama manevi olarak kazandığımın karşılığı yok.”
Hülya Sarıkaya, 50 yaşında, organik karpuz, çilek, üzüm üretiyorum ailemle birlikte, koopretifte haftada 2 ya da 3 gün çalışıyorum. Üretiğimiz ürünleri pazarda satıyorum. Ürünlerimizi alanlar çok memnun tekrar istiyorlar. Kooperatif evime çok yakın. Görevim olsa da olmasa da gidiyorum. Evim kadar seviyorum orada çalışmayı. Başımızda ziraat mühendisimiz var, bizi yönlendiriyor.”