TEMMUZ-AĞUSTOS 2022 / ÖZEL HABER
Gıda atıklarını atmayın kompost yapın
Evimizde her gün birçok gıda tüketiyoruz ve akabinde bir o kadar da çöp atıyoruz. Oysa ki bu organik atıkların uygun koşullar sağlanarak biriktirilmesi ile doğal gübre oluşturmak mümkün. Evde doğal gübre oluşumunun nasıl yapılması gerektiği, hangi atık gıdaların kullanılabileceği gibi detaylı bilgileri almak için Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Araştırma Görevlisi Çağla Temiz’le kompostlama üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik.
Kompostlama nedir? Kompost gübrenin faydaları nelerdir?
Katı atığın organik bileşeninin değerlendirilmesinde en etkili ve sürdürülebilir nitelikteki çözüm, kompostlaştırma işlemidir. Kompostlama; tarımsal ve kentsel atıkların organik kısımlarının bakteriler ve diğer mikroorganizmalar tarafından biyolojik olarak parçalanarak humusa dönüştürülme işlemi olarak tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle kompostlama; organik maddelerin harcandığı, oksijenin mikroorganizmalar tarafından tüketildiği, aktif kompostlaştırma sırasında su buharı, ısı ve karbondioksitin dış ortama verildiği ve humusa dönüşmüş kompostun elde edildiği bir işlemdir.
Kompost, besin maddesi sağlar, hava sirkülasyonuna izin verir, nemli topraklarda mikrobik hareketi engelleyerek havayı dışarıda bırakır, materyallerin dıştan içeriye döngüsünü azaltır, toprağın havalanmasına ve sıcaklığın artmasına izin verir.
Kompostun başlıca diğer yararlarını şöyle sıralayabiliriz:
-
Organik katı atıkların biyolojik olarak uygun son ürünlere dönüştürülmesi,
-
Elde edilen ürünün tarımda, bahçecilikte ve diğer alanlarda (toprak iyileştirme ve peyzaj çalışması gibi) kullanılması,
-
Atıktaki patojen bakterilerin etkin biçimde giderilmesi,
-
Düzenli depo sahalarında yok edilecek atık miktarının azaltılması,
-
Toprak erozyonunun kontrol edilmesinin sağlanması,
-
Toprakta boşluk hacmini, su tutma kapasitesini ve havalanmayı artırması,
-
Zor işlenen toprakların kolay işlenmesini sağlaması,
-
Yüksek kimyasal gübrelemeye karşı tamponlama görevi yapması ve böylece bitkilerin zarar görmesinin önlenmiş olması,
-
Besin maddelerinin daha iyi kullanılması,
-
Gübre tüketiminin azaltılması, bu yolla çevre kirliliğinin azaltılmasının ve ekonomik giderlerde tasarrufun sağlanması.
Haber Görseli
Çağla Temİz Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Araştırma Görevlisi
KOMPOST İÇİN EN UYGUN ZAMAN SONBAHAR MEVSİMİ
Kaç çeşit kompostlama vardır? Ne zaman kompost yapılabilir?
Yılın her zamanı kompost yapılabilir. Ancak yazın sonundan kışın başına kadar geçen süre kompost yapmak için en uygun zamandır. İki çeşit kompostlama var. Bunlardan birincisi soğuk (anaerobik-yavaş) kompostlama diğeri ise sıcak (aerobik-hızlı) kompostlamadır.
Aerobik yani hızlı kompostlaştırma, oksijenli ortamda yapılan ayrışma işlemidir. Kompostlaştırma, uygun organik maddeler bir araya getirildiğinde başlar. Ham maddeler önce karıştırılır ve işlemin başlaması için ortama yeterli miktarda hava verilir. Mikroorganizmalar oksijeni hızlı bir şekilde tüketirler ortamdaki oksijen azaldıkça aerobik parçalanma yavaşlar ve eğer oksijen sağlanmazsa işlem durur. Ortama oksijen vermek için havalandırmanın sürekliliğinin sağlanması şarttır. Aerobik kompostlaştırma esnasında termofilik faza geçildiğinde sıcaklık 60-65 0C ulaşır. Söz konusu yüksek sıcaklık, patojenlerin ve yabani ot tohumlarının yok edilmesi için gerekli olan bir sıcaklıktır. Başarılı bir aerobik kompostlaştırma aynı zamanda istenmeyen kokuları da en az düzeye indirir.
Anaerobik-yavaş kompostlaştırma ise organik maddelerin oksijensiz ortamda biyolojik olarak ayrışmasıdır. Anaerobik ayrışmanın metabolik son ürünleri metan, karbondioksit ve düşük molekül ağırlıklı organik asitler gibi çok sayıda ara ürünlerdir. Günümüzde anerobik kompostlaştırma yaygın şekilde biyogaz işletmelerinde uygulanmaktadır. Dünyada ve ülkemizde atıkların özelliklerine ve kompostun kullanılacağı alana göre kompostlaştırma işleminde farklı yöntemler ve teknolojiler bulunmaktadır. Başlıca kompost üretim yöntemlerini:
Pasif kompostlaştırma,
Karıştırmalı yığın kompostlaştırma,
Havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma, (Pasif havalandırmalı tip ve zorlamalı havalandırmalı tip,
Kapalı sistemlerde kompostlaştırma, (Depoda kompostlaştırma, tünel kompostlaştırma, kule tipi reaktörlerde kompostlaştırma, döner tambur tipi kompostlaştırma) şeklinde sıralanabilir.
Kompost yapılabilecek maddeler neler? Hangi evsel atıklardan kompost yapılamaz?
Tüm hayvan ve bitki artıkları kompost olabilir. Ancak odunsu ve iri materyaller oldukları gibi kullanılmazlar. İri materyaller, yığınlara eklenmeden önce parçalanmalıdır. Patates yaprakları, dökülmüş yapraklar, mısır sapları, her çeşit çalı çırpı, sebze artıkları, yabani otlar, yem artıkları, çürümüş yemler, havuzların temizlenmesinden toplanan çamur, mezbaha artıkları, boynuz, kemik gibi organik maddeler kısacası hasat artıkları ve bitkisel hayvansal atıklar bir tarım işletmesinde kompost yapmak için kullanılan maddelerdir.
Bunun dışında; yemek artıkları, narenciyeler, tıbbi atıklar, et ve süt ürünleri, plastik ve organik olmayan ürünler, yağlı artıklar, soğan, sarımsak gibi antibakteriyel ürünler kompostlanmamalı ve komposta karıştırılmamalıdır.
EVDE KOMPOST YAPMAK OLDUKÇA KOLAY
Evde kompost yapabilir miyiz?
Uygun yöntemler seçildiği takdirde evde kompost yapmak oldukça kolay ve atıkları değerlendirme açısından faydalıdır. Evde kompost yapmanın sıcak ve soğuk yöntemler olarak birçok yolu var. Evde kompostlama için genelde soğuk kompostlama yapılır. Kolay ve az riskli olması bakımından soğuk kompost, kısaca yeşil ve kahverengi malzemeler olarak ayırdığımız atıkları üst üste yerleştirerek, doğru şekilde çürümelerinin sağlanmasıdır.
Yeşil malzemeler (N): Sebze, meyve atıkları, yeşil yapraklar, çay atıkları, yumurta kabukları, ekmek, kahve artıkları ve filtreleri…
Kahverengi malzemeler (C): Kuru yaprak, sap, dal ve ağaç kabukları, kuruyemiş kabukları, talaş, solmuş çiçekler (sokakta, evimizin önünde kolaylıkla bulabileceğimiz kuru atıklar) pamuk, peçete, gazete, dergi, saç, tırnak, hayvan kılı gibi diğer organik atıkları unutmayın.
Yeşil ve kahverengi olarak ayırdığımız organik atıklarımız dönüşürken sırasıyla azot (N) ve karbon (C) salınımı gerçekleştirerek doğru C:N oranına (25:1- 30:1) ulaşıldığında kompostlama işlemi başlamış oluyor.
KOMPOST OLUŞUMU 2-6 AY ARASI SÜREBİLİR
Dış mekanda veya iç mekanda kompost hazırlama süreci nasıl olmalıdır? Aşamalarından kısaca bahsedebilir misiniz?
Dış mekanda kompost yapımına başlarken kompostun hazırlanacağı çöp kutusu/kovası için sulamayı da rahat sağlamak adına suyun temin edilebileceği yerin yakınında kuru ve gölgelik bir yer olmalıdır. İyi bir kompost hazırlama işlemi için, kullanılacak materyalin daha küçük parçalara ayrılmış olmasına dikkat ederek kahverengi ve yeşil materyaller eklenmelidir. Her yeni materyal ilavesinde eğer kuru ise materyaller nemlendirilmelidir.
Nemin muhafaza edilmesi için kompostun üzerine bir plastik örtü ya da nemi koruyacak başka bir materyal örtülebilir. Kompostunuzu düzenli aralıklarla karıştırarak havalandırınız ve kontrol ediniz. Alttaki materyal koyu ve kötü kokusunu yitirdiyse kompost hazır hale gelmiştir. Kompost oluşumu kullanılan artık ve atığın azot ve karbon içeriğine göre, 2 ay – 6 ay arası sürebilir.
İç mekanda kompost yapımına bakacak olursak, kompost yapımı için tasarlanmış hazır kompost kutuları ya da çöp kutusu/kova kullanarak kompost hazırlanabilir. Kompost hazırlamak üzere sıkıştırılmış yığınınız ile dış mekanda kompost yapımı bölümünde belirtildiği şekilde kompost için tasarlanan çöp kutunuzun içinde aynı işlemler takip edilebilir.
İşletme veya üreticiler bazında kompost hazırlamanın süreçleri ile ilgili neler söylersiniz?
İşletmeler bazında genelde sıcak kompostlama yapılır. Sıcak kompostlamada kompostun hazır hale gelme süresi biraz daha kısadır. Kompost hazırlarken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekildedir:
Kompost yığınınızı kat kat hazırlamalısınız. Kahverengi malzemelerle kompost yapmaya başlayın. 15 cm yüksekliğinde kahverengi malzeme ve yine 15 cm yüksekliğinde yeşil malzeme ekleyin. İki tabakayı kürekle hafifçe karıştırarak düzeltin. Sonra 3 cm bahçe toprağı ekleyin. Hazırladığınız katmanı sulayın. Ardından tekrar bitki materyali ve toprağı ekleyin ve üstte toprak olacak şekilde yığınınızı bitirin. Bu karışımı bir çukurun altını ve üstünü muşamba ile kapatarak bırakabilirsiniz. Oluşan hav ara ara karıştırılarak havalandırılır. Oluşan yığın nemlendirilir (damlama boruları çekilebilir) ve beklemeye bırakılır. Yaklaşık 6 hafta-8 hafta içerisinde kompostlaştırma tamamlandıktan sonra kompost kullanıma hazır hale gelir. Kazık yüksekliği 1,5 metreden, genişliği ise 1,8 metreden fazla olmamalıdır.
Kompost hazırlanmasında önemli hususlar nelerdir? Kompost hazırlarken karşılaşılan sorunlar nasıl çözülür? Kompostun hazır olduğunu nasıl anlaşılır?
Karbon/Azot Oranı (C/N): Organik maddenin komposta dönüşmesinde faaliyet gösteren bakteriler için önem taşır. Kompostlamanın başlaması için optimum oran, 30/1’dir. Gıda atığında tipik olarak 15/1, meyve atığında 35/1, yapraklarda 60/1, ağaç kabuğunda 100/1 ve talaşta 500/1’dir. Örneğin hacimsel olarak 1 kısım yaprak ve 1 kısım gıda atığı kullanıldığında karışımın C/N oranı 30/1 oranına yakın olacaktır.
Yüzde 60 nem içeriği, kompostu ayrıştıracak mikroorganizmalar için idealdir. Taze gıda atığının nem içeriği yüzde 80-90, talaşın yüzde 25, bahçe atığının ise yüzde 70’tir. Kompostlama materyalini etkili bir şekilde ayrıştıracak optimum mikroorganizma popülasyonları için havalandırma gereklidir. Havalandırma ya da oksijen, kompost materyalini döndürerek, karıştırarak, vantilatörler, fanlar, havalandırma tüpleri, delikleri, kompostun yerden havalandırması ile sağlanır. Parçacık boyutu ise kompost ayrışma oranını etkileyebilir. Parçalar küçüldükçe kompost daha fazla hava alır ve mikroorganizmalar küçük parçaları daha hızlı parçalayabilir. Yüksek kaliteli bir kompost için pH seviyesi 6-7,8 arası olmalıdır. Doğru C/N oranları, optimum pH seviyesini oluşturacaktır.
Kompost sıcaklığı, biyolojik aktivite ayrıştırma sürecinde önemlidir ve düşük ortam sıcaklığında süreç yavaşlarken uygun koşullarda süreç hızlanacaktır. Mezofilik bakteriler 10-45 °C, termofilik bakteriler 45-70 °C faaliyet gösterir ve çoğalabilir.