OCAK-ŞUBAT 2024 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Küçük gizlenme ustası: Anadolu engereği
Doğadaki her canlı gibi yılanlar da tabii dengenin ayrılmaz parçalarından. İnsanların çoğu yılanlardan korkarlar. Bu korkunun en büyük kaynağı da yılanların bir bölümünün zehirli olmasıdır. Aslında dünyadaki yılanların yüzde 85’inden fazlası zehirsizdir. Zehirli yılanların da mecbur kalmadıkça ısırmaya teşebbüs etmediği bilinir.
Günlük yaşamda ender görülebilen yılanlardan biri de ülkemizde 15 kadar türü yaşadığı bilinen engerekgiller ailesinden Anadolu engereğidir. Anadolu engereği (Vipera anatolica) dünyada sadece Türkiye’de (Antalya Elmalı’da) dağılım göstermektedir. Ülkemizde yaşayan 15 engerek türü içerisinde tek nokta endemiği olmasıyla ülkemizin sahip olduğu biyolojik zenginliklerin en önemlilerinden biridir. Bu zehirli yılan türü diğer zehirli yılanlar gibi genellikle sıkıştırılmadıkça veya müdahale edilmedikçe insanlara saldırmaz.
Anadolu engereği, Batı Akdeniz’de Elmalı civarındaki Çığlıkara ormanlık bölgesinin özellikle yüksek kesimlerinde hâkim olan iklim koşullarına adapte olmuş bir türdür. Anadolu engereği IUCN kriterlerine göre uzun zaman bulunamaması da göz önüne alınarak CR (Critical Endangered) kritik düzeyde tehlike altında olan tür kategorisine alınmıştır.
Anadolu engereği veya küçük engerek olarak adlandırılan tür, ilk olarak 1970’li yılların başında keşfedilmiştir. 1500 ila 2500 metre rakımda, kısmen ormanlık daha çok kayalık bölgelerde yaşadığı bilinmektedir. Kısa boylu ve nadir görülen bu engerek türünün boyu 40 cm’ye kadar ulaşmaktadır. Baş üstü küçük ve büyük pullarla kaplı. Üstten bakıldığında başı oval ve boynu belirgin değildir. Göz ile üst çene plakları arasında bir pul sırası bulunur. Baş üzerinden ense yanlarına doğru verev uzanan koyu lekeler, başın yan tarafından geriye doğru uzanan şerit şeklindeki lekeye çoğu örnekte temas eder ve yandan bakıldığında “Y” harfini andıran bir şekil oluşturur. Baş ve sırt taraf grimsi kahverengidir. Sırtta başın hemen gerisinden başlayıp kuyruğa kadar devam eden daha koyu ve yuvarlak hatlı zikzak veya dalgalı bir bant vardır. Vücut çevresindeki pullar gövde ortasında 19 sıralıdır. Vücudun alt tarafı sarımsı beyaz tonda ve üzerinde küçük lekeler ile yoğun ince noktalar bulunur.
Yurdumuza endemik olan bu tür, küçük boyutlarda üreme olgunluğuna ulaşmaktadır. Ayrıca değişken hava koşullarına da dayanıklıdır. Genelde küçük kemirici, kertenkele, kuş ve kuş yumurtası, küçük memeli, yılan, çekirge ve benzeri canlılar ile beslenir. Hareketleri oldukça temkinli ve yavaştır. Canlı doğuran bu türün dişisi bir seferde 4-10 kadar yavru dünyaya getirebilir. Türün aktivasyon dönemi nisan ayından itibaren ekim ayına kadarki dönemdir. Köşeye sıkıştırılır ve uzaklaşması için yeterli alan bırakılmazsa yüksek sesli tıslamalarla birlikte, hızlı ısırma saldırısı gösterileri yaparak karşısındakine gözdağı vermeye çalışabilir. Anadolu engereğinin zehri bölgedeki akrep zehri kadar etkili olup öldürücü etkisi hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Bakanlık tarafından Anadolu engereği popülasyonlarının ve yaşam alanlarının korunmasına yönelik Tür Eylem Planı yapıldı. Eylem planı kapsamında türe yönelik koruma ve izleme çalışmaları da devam ediyor.