MAYIS-HAZİRAN 2024 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Trakya sakini tosbağa için koruma hamlesi
Vücutları kalın bir kabukla örtülü kaplumbağalar omurgalı canlılardır ve sürüngenler sınıfında yer alırlar. Sert kabuklarının içindeki gövdesinde gizlenmiş bir iskelet sistemi vardır. Bazı araştırmalara göre 200 milyon yıldır dünyada yaşadıkları bilinen çok eski canlılardır. Sıcağa, soğuğa ve açlığa oldukça dayanıklıdırlar. Ülkemizde yaygın olarak iki kara kaplumbağası türü yaşar. Bunlar Trakya tosbağası (Testudo hermanni) ve Anadolu tosbağası olarak da bilinen tosbağa (Testudo graeca) türleridir.
Bilimsel adı Testudo hermanni, ülkemizdeki bilinen adıyla Trakya kaplumbağası İtalya’nın güneyi ve batısı, güneydoğu Fransa ve kuzeydoğu İspanya, Korsika, Sicilya, Sardinya, Mayorka ve Minorka gibi adalarla birlikte Balkanlar ve ülkemizde sadece Trakya Bölgesi’nde yayılış gösteren bir türdür. Balkan Tosbağası (alt tür: Testudo hermanni boetgeri) olarak da isimlendirilir. Orta boyutta (130-180 mm) karasal bir tür olup popülasyonların büyük bölümü 500 m ve altında bulunur. Ancak Avrupa’da 1300 metre yüksekliğe kadar yaşam sürdükleri görülmüştür.
90 YILA KADAR YAŞADIĞI TAHMİN EDİLİYOR
Anadolu tosbağası ile Trakya tosbağasının yaşam alanları ve beslenmeleri genel olarak aynıdır. Ancak bazı morfolojik farklılıkları vardır. Boyu daha küçük olan Trakya tosbağasının kuyruğunun ucunda yüksük şeklinde sert tırnak ve kuyruğun üzerindeki kabukta çift plak bulunmaktadır. Anadolu tosbağası veya diğer adıyla “büyük tosbağa”da bu plak tek ve büyüktür. Trakya tosbağası yaşam alanlarının daralması nedeniyle nesli tükenme tehlikesi altında bir türdür.
Türün yayılış gösterdiği habitatlar kuru, taşlı ve kumlu araziler, çalılık ve otluk alanlar, bağ-bahçe araları, kıyı kumulları, seyrek bitki örtüsünün olduğu yerler, yaprak dökmeyen meşe veya çam ağaçlarından oluşan yarı-açık ormanlık alanlardır. Tarımsal alanlarda da türe rastlanmaktadır. Genel olarak sık ormanlar ile kayalık alanlardan ise kaçınma eğilimindedirler. Tek yıllık bitkiler ağırlıklı olmakla birlikte omurgasız hayvanlar, leş ve gübre ile beslenebilmektedirler. Sıcağa ve soğuğa oldukça dayanıklı bir tür olan Trakya tosbağası çok sıcak havalarda yaz, çok soğuk havalarda ise kış uykusuna yatarak gizlenebilmektedir. Mart ayından ekim ayına kadarki süreçte aktif hâlde bulunmaktadırlar. Mart-nisan ve ağustos-ekim aylarında üreme aktiviteleri maksimuma çıkmakta, yuvalamaları mayıs sonu veya haziranın başı gibi olmaktadır. Elips şeklinde sert kabuklu yumurtaları vardır. Yuvaların kuluçka büyüklüğü 1-9 yumurta kadardır. Sıcaklığa bağlı olarak kuluçka süresi 60 gün civarındadır. Yetişkinlerde hayatta kalma oranı oldukça yüksektir. 90 yıla kadar yaşadıkları tahmin edilmektedir.
KORUMA ÇALIŞMALARI GÜNCELLENEREK DEVAM EDİYOR
Balkanlar ve Avrupa’da türün korunmasına yönelik olarak değişik çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmaların en önemli bölümünü esaret altında üretme ve popülasyonları destekleme çalışmalarıyla yaşam alanlarının koruma altına alınması ve eğitim çalışmaları içermektedir. Ülkemizde de Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce 2016 yılında hazırlanan Trakya Tosbağası Tür Koruma Yönetim ve Eylem Planı türün yaşadığı Trakya Bölgesi'nin tamamını kapsamaktadır. TÜBİTAK tarafından da desteklenen proje kapsamında popülasyon durumu, yaşam alanlarının büyüklüğü, türün hangi etkiler altında yayıldığının modellenmesi, mevcut tehditleri ve popülasyon genetiği çalışmaları ile türün durumu ortaya konmuştur. Yerel halkın türün yaşama alanlarının korunması konusunda bilgilendirilmesi, tarım ilaçlarının (pestisitlerin) ve yapılaşma gibi insan faaliyetlerinin habitat üzerindeki olumsuz etkilerini minimize etmek için gerekli önlemlerin alınması konularında çalışmalar yapılmıştır. Beşer yıllık plan güncellemeleri ile türün korunması devam etmektedir.