TEMMUZ-AĞUSTOS 2024 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Anadolu’ya özgü dikenli bitki avanos keveni
Nevşehir Avanos ilçesinde kardikenliler (Plumbaginaceae) familyasına ait gövdesi tüylü, yastık formunda çiçekli endemik bitki türü olan Avanos keveni (Acantholimon avanosicum Doğan & Akaydın) yetişiyor. Avanos Keveni, lokal endemik bir tür olup, çok sınırlı bir yayılışa sahiptir. IUCN'e göre “CR (Critically Endangered)” kritik derecede tehlike altındadır.
Avanos keveni ilk defa 2000 yılında Avanos ilçesi sınırlarında keşfedilen bitki, 2002 yılında yayınlanan makale ile bilim dünyasına kazandırıldı.
900 ila 1000 metre arasındaki yükseltilerde yaşadığı biliniyor. 2018 yılında Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğünce hazırlanan tür koruma eylem planı ile türün yayılış alanları tespit edildi ve tür koruma altına alındı. Eylem planına göre toplamda 700 ila 800 civarında bireyin çok dar bir alanda yaşadığı tespit edildi.
Plumbaginaceae familyasına ait bireyler genellikle ot, küçük dikenli çalı veya çalımsı formda çok yıllık bitkilerdir. Anadolu’da halk arasında kar dikeni, kirpi dikeni, keven olarak adlandırılır. Türkiye’de yetişen Acantholimon cinsine ait 50 türün 32’si endemiktir. Endemizm oranı bu cinste yüzde 64’tür. Bu bireyler genellikle yüksek dağ steplerinde bulunmakla birlikte deniz seviyesine yakın ve genelde ortam koşullarının zor olduğu yerlerde yaşarlar. Tuzcul, soğuk ve kurak yerler, kalkerli kayalıklar, kum tepeleri, kumlu-taşlı yamaçlar, volkanik ve kireçtaşlı stepler, dağ yamaçları gibi zor koşullarda yaşamlarını devam ettirirler. Acantholimon cinsine ait tür sayısı ülkemizde doğuya gidildikçe artar. Dünya üzerindeki dağılımına bakıldığında ise Türkiye’den Asya’ya doğru gidildikçe tür sayısı fazlalaşır.
Dikenli, öbek oluşturan yastık formundaki çalılardan oluşan Avanos keveni çiçeklerinin erkek ve dişi organları aynı bitkide bulunur. Temmuz başında çiçeklenme başlar ve ağustos ayı sonu veya eylül ayı başına kadar çiçekler dökülmez. Çiçekte kalma süresi yaklaşık bir buçuk aydır ve bu çiçekler eylül ayı itibarıyla çiçeklerini döker. Çiçekler pembemsi renkte ve çok sayıdadır. Yapraklar subulat, 10-35 x 1-1,5 mm’dir. Genel itibarıyla az tohum üreten bir bitkidir. Avanos keveninin yetiştiği alanda, oldukça yaygın bir tür olan Acantholimon acerosum (pişik keveni) türü de yetişir. Bu iki örnek arasındaki en belirgin fark, Avanos keveninde dış taşıyıcı yapraklar, boğum aralarının yaklaşık 2 katı uzunluğuyken pişik keveninde çok daha az olmasıdır.
Türü ve habitatı en fazla tehdit eden faktör tuğla ve çimento yapımı için alandan toprak alma faaliyetleri, hafriyat/moloz dökümü olduğu görülür. Yeni yol açma, tarım alanı açma ve kentleşme gibi faaliyetler de türü tehdit etmektedir.