TEMMUZ-AĞUSTOS 2021 / COĞRAFİ İŞARETLERDEN HABER VAR
Tunceli’den Yozgat’a coğrafi işaretli ürünler
Ülkemizin havası, suyu, iklimiyle her bölgesi ayrı özel topraklarında yetişmiş ve yüzlerce yıldan süzülerek gelen geleneklerle yoğrulmuş coğrafi işaretli ürünlerini tanıtmaya, il il gezmeye devam ediyoruz. Bu sayımızda Tunceli ile başladığımız yolculuğumuzu, Yozgat/Aydıncık, Kayseri/Pınarbaşı ile sürdürüyor, Mersin/Erdemli de noktalıyoruz.
ENDEMİK TUNCELİ SARIMSAĞI COĞRAFİ İŞARET TESCİLİYLE ARTIK TARLADA
Tunceli sarımsağı olarak coğrafi işaret tescili alan Allium tuncelianum, doğada kendiliğinden yetişen endemik bir çeşit. IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources- Uluslararası Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) tehdit kriterlerine göre (VU) zarar görebilir kategorisinde yer alıyor. Bu kapsamda, Allium tuncelianum’un korumak ve üretimini de artırarak bölgenin ekonomisine katkı sağlamak amacıyla tarla koşullarında üretimine başlandı. Tunceli İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, bu üretime 2019 yılında “Tunceli Sarımsağı” olarak coğrafi işaret tescili aldı.
Bu endemik çeşitin üretimini geliştirmek ve dar gelirli vatandaşlara alternatif istihdam olanağı sağlamak amacıyla Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca da bir proje yürütülüyor. 2020 Yılı Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı (SOGEP) kapsamında Fırat Kalkınma Ajansına sunulan ve destek almaya hak kazanan "Dağ Sarımsağı Dar Gelirlinin İstihdam Kapısı Oluyor" projesi ile Ovacık ilçesinde Hazine adına kayıtlı arazi üzerinde, Tunceli Sarımsağı’nın tohum, dişcik, kıska gibi üretim materyallerinin üretileceği bir merkez kurulacak.
Toplam bütçesi 1.114.750,00 TL ve süresi 18 ay olan proje kapsamında üretim merkezine ait alanda Tunceli Sarımsaklarının kıska, dişçik ve tohumdan ekimleri 2020 yılı kasım ayında gerçekleştirildi. Elde edilen üretim materyallerinin yüzde 65'i merkezin giderlerini karşılamak amacıyla bu ürünü kendi arazilerinde üretmek isteyenlere satılacak. Geriye kalan yüzde 35'i ise proje iştirakçilerinden Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının belirleyeceği toprak sahibi olup ekim yapamayan, yoksul, vakıflardan ayni ve nakdi sosyal yardım alan, geçimini doğadan sarımsak toplamak suretiyle sağlayan bireylerden kadınlara öncelik tanınarak bedelsiz dağıtılacak.
Bu proje ile ayrıca ilin önemli bir değeri olan bu bitkinin doğadan kontrolsüz olarak toplanmasının önüne geçilmesi hedefleniyor.
DIŞI KAVUN, İÇİ MUZ, BAĞRI BÜTÜN
Yozgat’ın Aydıncık ilçesinde yetişen bağrıbütün kavunu, 2017 yılında Aydıncık Belediyesi ve Bozok Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafından yürütülen ortak proje sonuncunda, 25 Ağustos 2020 tarihinde tescil edilerek coğrafi işaret aldı.
“Yozgat Aydıncık Bağrıbütün Kavunu” olarak tescillenen kavun halk arasında "yer muzu" diye de adlandırılıyor. Tadı, kokusu ve dokusu diğer kavunlardan farklı. Meyve et rengi turuncu, meyve kabuğu sarı ve dilimli. İçerisindeki çekirdeğinin birbirine yapışık, iri yumurta büyüklüğünde bir arada bulunması dolayısıyla "bağrıbütün" ismi verilen kavunun tadı hem muza hem de kavuna benziyor. Dilimleri tek tek kesilerek ortası bütün bırakılıp servis edilir. Bu servis şekli, ürüne adını verir.
Temmuz sonu veya ağustos ayının ilk haftası hasat edilmeye başlanır. Yaklaşık bir buçuk ay içinde ürün hasadı sona erer. Ancak hasat edildikten sonra 10 günlük raf ömrü olan bağrıbütünü fazla bekletmeden tüketmek gerekir.
İlçenin geçim kaynağı olan, her geçen yıllara göre ekim alanı daha da artırılan, pazar sıkıntısı olmayan bağrıbütün kavununun büyük şehirlere de satışı yapılıyor. Ürünü geçmişte yalnızca kendi tüketimleri için ektiklerini söyleyen üreticiler, tanıtım ve talep arttıkça üretim alanlarını artırıyor. Bu anlamda bağrıbütün kavununun coğrafi işaret tescil belgesi alması ilçenin tanıtımına katkı sağlarken özellikle çiftçilerimizin daha fazla ekim yapmasına ve daha fazla gelir elde etmesine katkı sağlayacak.
PINARBAŞI UZUNYAYLA ÇERKES PEYNİRİ TESCİLLENDİ
Pınarbaşı Uzunyayla Çerkes Peyniri, Pınarbaşı Belediyesi’nin Türkpatent’e başvurusuyla 14 Nisan 2021 tarihinde tescil edilerek Kayseri ilimizin coğrafi işaretli ürünler kervanına katıldı.
Çerkes Peyniri 1850 yılından sonra Kafkasya’dan göç eden Çerkesler tarafından üretilen ve otantik özelliklerini koruyarak günümüze kadar ulaşmış bir peynir çeşidi. Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesinden başlayarak Sivas'ın Kangal ve Şarkışla ilçelerine bağlı mahalle ve köyleri kapsayan geniş ve düz bir platodan oluşan coğrafi alan içerisinde, mera ve yaylalarda serbest olarak otlatılan koyun veya ineklerin sütlerinden yapılıyor. Geleneksel yöntemlerle üretilen uzun süre dayanabilen yarı sert bir peynir.
Süte, kaynama noktasında fermente peyniraltı suyu eklenerek asit ve ısı etkisiyle pıhtılaştırılıp, oluşan pıhtıya sepetlerde kalıp halinde şekil veriliyor. Kısa sürede kabuk bağlayan dış yüzeyi iri kaya tuzu ile tuzlanarak, üretildiği alanda doğal ortamında kuzey rüzgârlarına maruz bırakılır. On beş gün kadar doğal ortamında dinlendirildikten sonra tüketiliyor. Pınarbaşı Uzunyayla Çerkes Peyniri, bu yönleriyle diğer peynirlerden ayrılıyor.
LAMAS LİMONU: TADINI İKLİMİNDEN ADINI VADİSİNDEN ALIYOR
Erdemli Lamas Limonu Erdemli İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından 21 Kasım 2019 tarihinde tescil ettirilen bir limon çeşididir. Ülkemizin limon üretiminin 656 bin 440 ton ile yüzde 60’ını Mersin ili, bunun da yaklaşık yüzde 60’ını Erdemli ilçesi karşılıyor. İlçe en eski ve en ünlü Türk limonu çeşidi olan “Lamas Limonu”nun anavatanı. “Lamas Limonu” adını, Erdemli ilçesine bağlı Limonlu mahallesinde bulunan Lamas Çayı ve Vadisinden alıyor.
Mersin ili Erdemli ilçesi, Akdeniz’e kıyısı olması ve kuzeyde Toros Dağları tarafından soğuklardan korunmuş olması nedeniyle Türkiye’nin önemli mikro klimalarından biri olarak özel bir iklime sahip. Bu yöredeki coğrafi faktörler ve iklim, Erdemli Lamas Limonu'nu benzer limonlardan tat, kalite açısından ayrıştırmakta. Erdemli Lamas Limonu'nun meyveleri 90-130 gr ağırlığında, sarı renkli ve yüksek kalitede olup bol sulu, aromalı ve verimi yüksektir. Meyveler, uzun ve silindirik; kabuk pürüzsüz ve orta kalınlıkta olur. Stil ucu belirgindir. Bu yüzden meyveler açıkça belirgin bir şekilde sivridir.
Ağaçları kuvvetlidir. Meyveleri erken olgunlaşır. Hasat kasım ayı başlarında başlayıp şubat ayına kadar devam eder. Hasat edilen meyveler depolamaya uygun olduğundan, uzun süre depolanabilir ve taze limonun piyasada olmadığı dönemlerde de piyasaya sürülür. Oransal olarak dikenli bir çeşittir. Ağaçlar, normal olarak 4-5 yaşlarında meyve vermeye başlar. Bütün bu olumlu özelliklerine rağmen “Lamas Limonu” olağanüstü derecede ekoloji seçici bir çeşittir. Yetiştiği yöre haricinde uygun olmayan ekolojilerde meyve kalitesi düşer. Bu yüzden yaygın bir çeşit değildir. İhracatta tercih edilen bir çeşit olması nedeniyle Erdemli Lamas Limonu'nun bölge ve ülke ekonomisine katkısı büyüktür.
ERDEMLİ MUZUNUN FARKLI TARAFI: DÜŞÜK ŞEKER ORANI
Erdemli İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Erdemli Ticaret ve Sanayi Odasının başvurusu ile 18 Aralık 2020 tarihinde coğrafi işaret tescili alan Erdemli Muzu (Musa sapientum L.) uzun boylu kokusuz iri parmaklı bir muz çeşiti. Açık alanda, örtü altına gereksinim olmadan, ocak adı verilen dört-beş gövde bir arada bulunur. Erdemli Muzu'nun bitki boyu uzun, meyve boyu kısa, meyve eni geniş olur. Meyve izi güçlü, meyve kabuk rengi koyu sarı, kabuk kalınlığı orta, meyve uç şekli dar boğazlı, meyve bükülmesi azdır.
Erdemli ilçesi, coğrafi yapısı nedeniyle, sıcaklık kış aylarında ortalama 10 °C olup 0 °C’nin altına çok nadiren düşen ve yaz aylarında ortalama 30 °C olup 35 °C’nin üzerine pek çıkmamasıyla özel bir iklime sahiptir. Bu yöredeki coğrafi faktörler ve iklim, Erdemli Muzunu benzer muzlardan tat ve kalite açısından ayrıştırır. Bu muzu farklı yapan iki özelliği var: birincisi açık havada yetiştirilmesi, ikincisi mayhoş tadı ve şeker oranının düşük oluşu.
Erdemli İlçesinde yetiştirilen uzun muz tropikal bölgelerde yoksul halkın ekmek yerine yediği uzun boylu kokusuz iri parmaklı bir muz türüdür. Ülkemizde olgunlaştırılıp sofralık olarak tüketiliyor.
*SGB Stratejik Pazarlama Daire Başkanlığının katkılarıyla hazırlanmıştır.