Zirai atık yönetimi nedir, nasıl uygulanır?

 

İnsanların yaşamsal, kültürel, ekonomik, sosyal faaliyetlerinin neticesinde ihtiyaç duydukları maddelerden arta kalan ve kullanımı artık mümkün olmayan, yaşanılan ortamdan uzaklaştırılmak istenen, uzaklaştırılmadığı takdirde çevre ve sağlık sorunlarına neden olan tüm maddeler atık olarak nitelendirilir. Atıkları maddesel yapıları ve kullanıldıkları alanlara bağlı olarak katı atıklar, sıvı atıklar ve gaz atıklar olarak sınıflandırabiliyoruz. Tarımsal atıklar diğer katı atıklara göre daha az tehlikeli, çevre ve doğal döngüye daha az zararlı, dönüşümleri kısa süreli olan atıklar. Tarımsal atıkların doğaya gelişi güzel bırakılmayarak veya yok edilmeyerek yeniden ham madde olarak kullanılması ise zirai atık yönetimidir. 

 

Tarımsal atıkları; hayvansal üretim esnasında ya da sonrasında meydana gelen atıklar, bitkisel üretim esnasında ya da sonrasında meydana gelen  atıklar, tarım ürünlerinin üretilmesi esnasında ya da sonrasında meydana gelen atıklar olarak gruplandırabiliriz.

 

Tarımsal atıkların yeniden değerlendirilmesi işlemleri belirli bir plan ve teknik çerçevede, uzman kişilerce hazırlanmış ulusal ve uluslararası çevre ve tarım politikalarına uygun şekilde yürütülerek farklı sektörlere (gıda, enerji vb.) ham madde olarak tekrar kazandırılır. 

 

ZİRAİ ATIKLAR GIDA İSRAFININ EN BELİRGİN ÇIKTISI

Sürdürülebilir gıda için zirai atık yönetiminin önemi nedir?

 

Sürdürülebilir gıda üretimi, doğal ekosistemi kirletmeden ve iklim krizinin artışına izin vermeden mevcut doğal kaynakların kullanılarak dünya üzerinde yaşayan her bireyin yeterli, dengeli ve sağlıklı besine ulaşması anlamına gelir. Bu noktada öne çıkan en önemli unsur, gıda üretimi ihtiyaçları karşılanırken gelecek nesillerin ihtiyaçlarının da göz ardı edilmemesidir. Entegre sürdürülebilir gıda üretiminin gerçekleşmesi, özellikle geleneksel üretim aşamalarının bu amaca yönelik olarak evrilmesi ve uyumu ile mümkün olur. Ayrıca unutulmamalıdır ki, gıda zincirinin son halkalarından biri olan tüketiciler de en az karar vericiler ve üretim sektörü kadar, sürdürebilir üretimin uygulanabilirliği ve yaygınlaşmasında söz sahibidir. Bu bağlamda sürdürülebilir gıda yönetimini çıkmaza sokan en önemli nedenler arasında bireysel ve toplu gıda israfı öne çıkar. Gıda israfının da en belirgin çıktısı gıda ve zirai atıklardır. Bu atıklar, üretimin başlangıcı olan tarla ve seralardan itibaren oluşmaya başlar. Dolayısıyla bu atıkların yeniden üretim ve fayda sürecine dâhil edilmeleri ekolojik, sosyolojik ve ekonomik açıdan pozitif çıktıların elde edilmesini sağlayacaktır.  

 

TÜRKİYE’DE ZİRAİ ATIK KONUSUNDA FARKINDALIK GİDEREK ARTIYOR

Ülkemizde ve dünyada zirai atık yönetiminin uygulamaları nasıl? Karşılaştırma yapar mısınız?

 

Zirai veya organik atıkların sürdürülebilir, güvenli ve çevre dostu yöntemlerle sağlanabilmesi hem dünyada hem de Türkiye’de son yıllarda değer kazandı. Özellikle son yıllarda ülkemizde bu yönde yasal mevzuatın sınırlarının belirgin hâle gelmesi, toplumsal ve bireysel bilincin artmasını ve farkındalığın oluşmasını sağladı. Küresel ölçekte değerlendirdiğimizde ise atık, özellikle zirai atık yönetiminin gelişmiş ülkelerin yönetsel süreçlerinde ilkesel olarak önemli bir noktada olduğunu görüyoruz. Önleyicilik, ihtiyat, kaynağında düzeltme, kirleten öder ve diğer politikalarla bütünleşme ilkesi Avrupa Birliği’nin çevre alanındaki mevzuatının dayandığı başlıca ilkeler. Bu ilkeler, yüksek seviyede korumayı hedefleyen ortak çevre politikasının sürdürülmesinde yol gösterici temel prensiplerdir ve çevrenin korunması için yapılmış eylem programları ve antlaşmalara dayanmaktadır.  Ülkemizde de bu konudaki iradenin her geçen gün daha çok ivme kazanması ve kararlılığın artması dünya ölçeğinde model olabilecek bir sistemin oluşmasına katkı sunacaktır.

 

ÇOK ÇEŞİTLİ ATIK BERTARAF YÖNTEMLERİ VAR

Üretici zirai atık yönetimini nasıl anlamalı, onlara yönelik pratik bilgiler vermeniz mümkün mü?

 

Tarla, bağ ve bahçeden oluşan atıklar, gübre çuvalları, zirai ilaç kalıntıları ve kutuları, budama atıkları, mekanizasyondan kaynaklanan yağ ve mazot gibi atıklar, tarıma dayalı sanayiden kaynaklanan atıklar ile hayvansal atıklar, süt işletmelerinde ortaya çıkan peynir altı suyu gibi atıklar tarımsal üretimde ortaya çıkan ve oldukça geniş bir yelpazeye yayılan atık türleridir.  Tüm bu atıkların sebep olduğu çevre ve atmosfer kirliliğinin insan ve diğer canlıların yaşam koşulları üzerinde olumsuzluklara sebep olabileceği bilincinin ve farkındalığının üreticide oluşturulması gerekmektedir. Bu kaynaklardan oluşabilecek atıkların ve bu atıklardan oluşabilecek olumsuz etmenlerin etkilerini ortadan kaldırmak ya da en aza indirebilmek amacıyla farklı yollarla bu atıkların yönetimi yapılmalıdır. Bu atık yönetimi içinde tarımsal atıkların organik kökenli olanları ile besin maddelerince yüksek içerikli atıkların kompostlanarak organik gübreye dönüştürülmesi sağlanabilir. Atık bertaraf yöntemlerinin geliştirilmesi kapsamında toplanan atıkların kontrollü koşullarda yakılması, tarımsal atıkların piroliz işlemine tabi tutularak biyokömürlerinin elde edilmesi ve elde edilen biyokömürün tarımda kullanımının teşvik edilmesi de atık yönetimleri arasında değerlendirilebilir. Zengin bir sütçülük artığı olan peynir altı suyunun bitkisel üretim alanlarında uygun dozlarda gübre olarak kullanılması çevre koruma bilincinin geliştirilmesi, ilaç, gübre, sulama suyu gibi tarımsal girdilerin bilinçli ve optimum kullanımının teşvik edilmesi de yine atık yönetimleri arasında sayılabilir. Özellikle bitkisel atıkların gelişi güzel çevreye bırakılması yerine kompost olarak kullanılması toprağı besin yönünden zenginleştirir. Atıkların besin içeriklerinin bilinmesi bu açıdan faydalıdır. Yenilenebilir enerji olarak kullanılması ise hem çevre hem de ekonomik açıdan ülke ekonomisine katkı sağlar. Bu nedenle örtü altı veya diğer sebze, meyve yetiştiriciliği atıklarını değerlendirmek gerekir. 

 

HIZLI ARTAN GIDA ÜRETİMİ TARIMSAL ATIK MİKTARLARININ ÇOĞALMASINA SEBEP OLUYOR

Zirai atık yönetimi konusunda başka neler söylemek istersiniz?

 

Dünyada ve ülkemizde hızlı nüfus artışına bağlı olarak gıda üretimi ve buna paralel olarak gıda tüketimi önemli oranda artıyor. Hızlı bir şekilde artan gıda üretimi nedeniyle hem tarımsal atık miktarlarında benzer oranda bir artış meydana geliyor hem de bu durum sınırlı olan doğal kaynakların tüketilmesine, kirletilmesine ve yüksek israf miktarlarına neden oluyor. Bu durum özellikle sürdürülebilir gıda üretim politikalarını benimsemeyen paydaşların ekonomik maliyet, çevre ve gıda güvenliği konularına ciddi zararlar veriyor. Söz konusu problemlerin özellikle ülkesel bazda minimize edilmesi veya ortadan kaldırılması için tarımsal atık yönetimi bilincinin ve buna paralel olarak çevre koruma bilincinin geliştirilmesi, bu yöndeki eğitim çalışmalarının toplumun etkin kullanıcıları arasında yaygınlaştırılması, ilgili mevzuatların güncelleştirilerek genişletilmesi ve yaptırım gücünün arttırılması etkili ve önemli olacaktır.